گیتار یک ساز باستانی است که می توان تاریخچه آن را بیش از 4000 سال پیش جستجو کرد. بسیاری از نظریه ها در مورد این ساز مطرح شده است و غالباً ادعا می شود که گیتار نوعی رباب یا حتی کیتارای یونان باستان است.
تحقیقات انجام شده توسط دکتر مایکل کاشا در دهه 1960 نشان داد که این ادعاها بیراه هم نیست. وی نشان داد که رباب نتیجه یک خط جداگانه توسعه است و ریشه های مشترکی با گیتار دارد اما هیچ تاثیری در تکامل آن نداشته است. تنها شاهد تئوری کیتارا شباهت بین کلمه یونانی “کیتارا” و کلمه اسپانیایی “کویترا” است.
مردم ماقبل تاریخ با چوب خمیده برای گردن و یک یا چند رشته روده یا ابریشم، چنگهای کاسه ای می ساختند و موزه های جهان شامل بسیاری از این چنگها از تمدن های باستانی سومری، بابلی و مصری است. در حدود سالهای 2500 – 2000 میلادی چنگهای پیشرفته تری مانند ساز 11 رشته ای منقوش و منبت کاری شده با تزئینات طلا شروع به ظهور کردند.
داستان های مختلفی در مورد تاریخچه گیتار وجود دارد. عده ایی معتقدند گیتار از ایران سرچشمه گرفته و عده ایی آن را به سیتارای یونانی- عاشوری که بوسیله رومی ها به اسپانیا آورده شد مربوط می دانند.
این ساز که گونه های مختلفی از آن وجود دارد، علاوه بر داشتن قدمت تاریخی توانسته همگام با تحولات موسیقی غرب پیشرفت کند و جایگاه ویژه ای در موسیقی جهان برای خود کسب کند. در ادامه با بررسی تاریخچه و تحولات گیتار با گیتارو همراه باشید.
گیتار چیست؟
برای تشخیص گیتارها از سایر اعضای خانواده تنبور باید تعریفی از گیتار ارائه دهیم. دکتر کاشا یک گیتار را چنین تعریف می کند: یک گردن بلند، تخته چوبی مسطح، دنده ها و پشت صاف و اغلب با کناره های تراش خورده.
شاید هیچ ساز موسیقی به اندازه گیتار پیشرفت موسیقی را در تاریخ مدرن شکل نداده است. اما تاریخچه خود گیتار چیست؟ چرا این ساز به نماد ژانرهای موسیقی قرن 20 مانند جاز، بلوز و البته راک اند رول تبدیل شد؟
قرون وسطای اسپانیا جایی است که تاریخ گیتار برای اولین بار در آن شکل گرفت و اولین گیتار واقعی در دوره رنسانس به ظهور رسید. اما در قرن بیستم بود که گیتار به عنوان یک ساز و به عنوان یک عنصر اصلی در ایجاد هر نوع ژانر موسیقی مدرن نقش خود را ایفا کرد.
گیتار سازی است که هم با پیک و هم با انگشتان نواخته می شود و از این جهت که سیم های آن در اثر ارتعاش تولید صدا می کنند به گروه کوردوفون تعلق دارد. کوردوفون یک کمان موسیقی است که یک سیم ساده به دوسر آن متصل است و با کشیدن و رها کردن صدایی ایجاد می کند.
از آنجایی که این سیم یک صدا ایجاد می کرد برای داشتن چند صدا ابتدا یک سیم و سپس چند سیم به کمان بسته شد و از این طریق چند صدا تولید گردید. اضافه شدن سیم ها و یک جعبه تشدید صوت منجر به اختراع چنگ کمانی گردید. سپس سازی متشکل از سیمها به نام لیر ظهور کرد که در آن سیم ها به طول مساوی قرار داده شده بود. لیر به دو نوع لیرا و کیتارا تقسیم می شد. بعدها کیتارا تغییر شکل یافت، نام گیتار نیز از همین کلمه گرفته شد است.
تاریخچه گیتار از آغاز تا امروز
تاریخچه گیتار طولانی و هیجان انگیز است نه تنها به این دلیل اشکال مختلفی از گیتار که در طول هزاره ها مورد استفاده قرار می گرفتند. بلکه بخاطر مخترعین مهمی که نحوه تعامل ما با گیتارها را شکل داده اند. در میان بسیاری از سازها، گیتارهای زهی و چنگ سفر خود را از خاورمیانه و ایران به چهار گوشه جهان آغاز کردند.
عده ایی اعتقاد دارند گیتار از ایران سرچشمه گرفته و عده ایی بر این باورند که از سیتارای یونانی- آشوری که به وسیله رومی ها به اسپانیا اورده شده گرفته شده است. در زمان حکومت اسلام در اسپانیا این ساز به اندلس برده شد و در آن زمان به گیتار کیتارا یا قیتارا می گفتند. وجود پسوند تار در نام گیتار می تواند نشان دهنده این باشد که گیتار سازی ایرانی است.
بیشتر تأثیرات جدیدی که در زمان رنسانس اتفاق افتاد هنگامی بود که اروپا سرانجام به دوره انزوا پایان داد و شروع به تعامل با آسیا و آفریقا کرد. به محض کم شدن محبوبیت ویولن، یک گیتار آکوستیک مدرن که امروزه می شناسیم و از آن استفاده می کنیم توسط لوتیر و گیتاریست با استعداد اسپانیایی آنتونیو تورس ژورادو (1817 – 1892) معرفی شد.
طرح های وی از گیتارهای صوتی امروزه به عنوان پایه و اساس هر گیتار آکوستیک مدرن که در سراسر جهان نواخته می شود قلمداد می شود. با شروع قرن بیستم گسترش الکترومغناطیس عمیقا بر چشم انداز تاریخ گیتار مدرن تأثیر گذاشت.
معرفی گیتارهای برقی در دهه 1930 و محبوبیت باورنکردنی آنها در دهه 1950 توسط بسیاری از نوازندگان راک، گیتار را به اوج محبوبیت خود رساند. امروزه پس از 2000 سال استفاده گسترده در سراسر جهان، گیتار یکی از دو ساز محبوب موسیقی در جهان (همراه با پیانو) است.
تاریخچه اولیه گیتار
رباب و عود
لوت پشتی خمیده داشت و از مصری ها به یونانی ها سپس به رومی ها که آن را در سراسر اروپا معرفی کردند منتقل شده بود.
لوت (آلود ، عود)
عود یا بربط ساز قدیمی ایرانی است و از آن جهت آن را بربط می نامند که کاسه اش به شکل سینه(بر) مرغابی(بط) است. در قرن 11 به واسطه تصرف اعراب بر خاک اسپانیا عود به اروپای جنوبی برده شد. زمانی که عرب ها مجبور به ترک خاک اسپانیا شدند نواختن عود در اسپانیا چنان رایج بود که مردم آن را ساز محلی خود می دانستند. البته آنها عود را کوچک تر کردن و نقش هایی به آن زدند و نام ویولا را بر آن نهادند.
تنبور در کشورهای عربی مسیر دیگری از توسعه را در پیش گرفت و نسبت های آن تغییر کرد. عود به عنوان ساز گردن کوتاه با بسیاری از تارها، بدنی بزرگ به شکل گلابی با پشتی بسیار طاقدار و یک چوب سرتاسری ظریف و زاویه دار تعریف می شود.
هنگامی که مورها در سال 711 به جنوب اسپانیا حمله کردند، آنها عود را به همراه خود آوردند. این ساز دارای اجداد مشترک با سازهای زهی اروپا و مانند رباب دارای بدنی گرد و گردن کوچک بود.
با پایان دوره رنسانس، رباب تکامل یافته و اغلب تا 20 یا 30 رشته داشت. سرانجام گیتار باروک به عنوان رایج ترین ساز جایگزین عود شد. گیتار باروک مربوط به موسیقی باروک و به نوعی جد گیتار امروزی می باشد. این ساز نسبت به گیتار مدرن ابعاد کوچکتری دارد و سیم های آن از روده بز ساخته می شد.
اصلاحات در تعداد تارها و توانایی تنظیم این اجداد اولیه گیتار مدرن با استفاده از فرت های متحرک نواختن آن را نسبت به نمونه های قبلی آسان تر کرد.
تا سال 1790، گیتارهای اسپانیایی به عنوان نوع استاندارد شده و دارای شش رشته سیم بودند که شباهت زیادی به یک گیتار مدرن داشت.
این دقیقا همان جایی است که تاریخ گیتار واقعاً رو به پیشرفت است و نوآوری ها سرعت بیشتری می گیرند و در نهایت منجر به سازهایی می شوند که امروزه می شناسیم.
از گیتار چهار، پنج تا شش سیم
همانطور که دیدیم اجداد گیتار امروزی از مصر و بین النهرین به اروپا آمده اند. این سازهای اولیه معمولاً دارای چهار سیم بودند. کلمه “گیتار” از “چارتار” پارسی قدیم گرفته شده است که در ترجمه مستقیم به معنای “چهار سیم” است.
بسیاری از این سازها و تغییراتی از سه تا پنج سیم را می توان در نسخه های خطی مصور قرون وسطایی و در کلیساها و کلیساهای جامع از زمان روم تا قرون وسطا مشاهده کرد.
گیتارهای اولیه بندرت دارای گردنی با بیش از 8 فرت بدون بدن بودند اما با تکامل گیتار، این مرحله ابتدا به 10 و سپس به 12 فرت به بدن افزایش یافت.
گیتار مدرن “کلاسیک” هنگامی شکل گرفت که سازنده اسپانیایی آنتونیو تورس در سال 1850 اندازه بدنه را افزایش داد، نسبت های آن را تغییر داد و الگوی جدیدی از گیتار را ارائه داد.
طراحی او باعث بهبود صدای ساز شد و خیلی زود تبدیل به استانداردی شد که اساساً تا به امروز بدون تغییر و چالش باقی مانده است.
گیتارهای رشته ای و استیل
تقریباً در همان زمان که تورس شروع به ساخت گیتارهای در اسپانیا کرد مهاجران آلمانی از جمله کریستین فردریک مارتین شروع به ساخت گیتار با رشته های فولادی کردند.
رشته های فولادی برای اولین بار در حدود سال 1900 به طور گسترده در دسترس قرار گرفتند. سیم های فولادی نوید گیتارهای بلندتر را می دادند، اما تنش افزایش یافته برای صفحه گیتار تورس بسیار زیاد بود.
در پایان قرن نوزدهم اورویل گیبسون در حال ساخت گیتارهای قوسی با سوراخ های بیضی شکل بود. که بدنه شبیه ویولنسل داشت و این اجازه می داد تا قسمت بالایی آزادتر لرزش کند و در نتیجه حجم بیشتری تولید کند.
اولین گیتار مدرن در تاریخ
در اوایل قرن نوزدهم، گیتارها بسیار نزدیک به سازهای شش سیمه امروزی بودند اما اندازه آنها کوچکتر بود. در اواسط دهه 1800 آنتونیو دو تورس ژورادو، موسیقی دان و لوتیشن اسپانیایی شروع به ایجاد گیتاری کرد که همه گیتارهای مدرن را به وجود آورد.
آندرس سگوویا دیگر گیتاریست تأثیرگذار اسپانیایی گیتار کلاسیک را که تورس ساخته بود برداشت و از آن به عنوان ساز کنسرت استفاده کرد. او همچنین موسیقی چند صدایی اولیه را رونویسی کرد و ترکیبات موسیقی پیچیده ای را خلق کرد که اکنون به عنوان موسیقی گیتار “کلاسیک” شناخته می شود.
گیتار آکوستیک مدرن متولد شد
این گیتار توسط Christian Frederick Martin ، لوتیور آمریکایی متولد آلمان که اولین گیتار خود را در دهه 1830 در ایالات متحده ساخت، ساخته شد. مارتین یک گیتار را طراحی کرد کرد که قادر به تحمل فشار اضافی ناشی از سیمهای فولادی مدرن بود و منجر به سبک متفاوتی از نواختن می شد.
این گیتار اساساً نوع موسیقی قابل ساخت روی سازهای زهی استیل را تغییر داد و ملودی های دقیق و ظریف گیتار کلاسیک با موسیقی روشن تر آکورد جایگزین شد.
تاریخچه گیتار الکتریک
گرچه بسیاری از مردم در دو دهه اول قرن 20 سعی کردند صدای گیتار را با استفاده از میکروفون متصل شده یا فرستنده های تلفن تقویت کنند، اما یک مهندس برق به نام آدولف ریکنباکر که در آن زمان معاون رئیس شرکت ملی گیتار و همچنین پاول بارت و جورج بیوشامپ که نوازنده بود سرانجام در سال 1932 این معما را حل کردند.
ریکنباکر با کمک بیوشامپ توانست نسخه های الكتریكی سازهای موسیقی را تاسیس کند. او توانست یك دستگاه الكترومغناطیسی را كه ارتعاشات رشته های گیتار را به صدای واضح تبدیل می كند ایجاد كند. گیتار ‘Frying Pan’ به اولین گیتار تقویت شده تجاری تبدیل شد.
مزایای استفاده از سبک جدید گیتار واضح بود و بسیاری از شرکت ها از جمله Dobro ، National ، AudioVox ، Volu-tone ، Vega ، Epiphone و Gibson شروع به ساخت نسخه های خود از گیتار الکتریک در اواخر دهه 1930 کردند.
گیتار الکتریک Solid Body
با این حال بازخورد ایجاد شده توسط گیتار توخالی سنتی با تحریک چندین نوازنده و سازنده سعی در طراحی مناسب تر داشت. ویوی تون و ریکن بکر به ترتیب گیتارهای اسپانیایی بدن جامد را در سال 1934 و 1935 ایجاد کردند تا این مشکل را حل کنند. مدل ویوی تون از یک صفحه تخته سه لا بر روی بدنه چوبی استفاده می کرد در حالی که گیتار ریکن بکر از باکلیت ساخته شده بود.
دقیقا مشخص نیست که چه کسی به عنوان اولین فرد توانست گیتاری با بدنه قوی را جایگزین گیتار بدن توخالی قدیمی کند و ما قصد نداریم در این بحث جانب شخص خاصی را بگیریم، اما آنچه مشخص است این است که بسیاری از پیشرفتهای تاریخ گیتار تقریباً همزمان توسط افراد مختلف در مکانهای مختلف توسعه یافته است.
تقسیم بندی انواع گیتار از نظر صوتی:
1- گیتار با بدنه چوبی توخالی
-گیتار آکوستیک
-گیتار کلاسیک
-گیتار الکتروآکوستیک
2-گیتار با بدنه چوبی نیمه توخالی
-انواع گیتارهای بلوز و جاز
3- گیتار با بدنه چوبی توپر
-انواع گیتارهای الکتریک
تقسیم بندی گیتار از نظر طول دسته:
-تنور: با طول دسته 21 تا 23 اینچ
-معمولی با طول دسته 24 تا 25/5 اینچ
-باریتون با طول دسته 26 تا 28 اینچ
-بیس با زول دسته 30 تا 36 اینچ
تقسیم بندی گیتار از نظر تعداد و جنس سیم ها:
-4 و 5 سیم در انواع گیتار بیس
-6 سیم در انواع گیتار معمولی
-7 و 8 سیم در انواع گیتار الکتریک
-12 سیم به صورت 6 سیم دوبله، گاهی در انواع گیتار الکتریک
اگرچه تاریخچه گیتار بطور دقیق نامشخص است ولی آنچه مشخص است این است که سازهای زهی همیشه بخشی از زندگی بشر بوده اند. هرچند به نظر می رسد اروپای قرون وسطی جایی است که تاریخ گیتار برای اولین بار در آنجا شکل گرفت و در قرن بیستم به یک ساز جهانی تبدیل شد اما هیچ تاریخ دقیقی وجود ندارد که به ما بگوید گیتار دقیقا در چه زمانی اختراع شده است. مورخان منشا گیتار را سازهایی ذکر کرده اند که شباهت زیادی به گیتار مدرن دارند. به همین دلیل برخی گیتار مدرن را از نوادگان عود قرون وسطی و برخی آن را به کیتارای یونانی نسبت می دهند. اما موریس جی سامرفیلد در کتاب گیتار کلاسیک از 1800 تا امروز چهارتار ایرانی را منشا اصلی گیتار ذکر کرده است. همچنین در دایرت المعارف امریکا چاپ 5- 1974 گفته شده که گیتار سازی است که در قرن 12 میلادی توسط اعراب از ایران به اسپانیا برده شده است.
